Hoe kunnen we in bovenstroomse gebieden voldoende water vasthouden om het landschap en onze natuur beter te wapenen tegen extreme neerslag en droogte? Dat is de centrale vraag die men onderzoekt binnen Living Lab Herk en Mombeek.   

De vallei van de Herk en Mombeek bevindt zich tussen de steden Hasselt, Sint-Truiden en Tongeren en vormt een belangrijke groenblauwe levensader in Haspengouw. Het centrale gebied omvat een nog relatief ongeschonden landschap met waardevolle graslanden en moerassen, oude boskernen en een kleinschalig valleilandschap. Op de flanken vind je vooral akkers en laagstamfruitbomen. De lagergelegen vallei is gevoelig voor overstromingen. De hoger gelegen delen kampen met erosie en droogte.

Werken aan een weerbaar landschap

Al tien jaar neemt een gebiedscoalitie, getrokken door Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren, gerichte maatregelen om de natuurlijke werking van de Herk- en Mombeekvallei te herstellen en zo het waterbeheer te verduurzamen. Naast concrete terreinacties, zoals het hermeanderen van beken en het vergroenen van valleien, is ook onderzoek nodig om deze transitie efficiënt te laten verlopen en de hoge ambities waar te maken.

Zo zetten we de afgelopen jaren experimentele demoprojecten op rond graslandbeheer, waterconserverende maatregelen in laagstamfruitplantages en op akkers op de plateaus. Er loopt ook een studie rond de mogelijkheden van natuurinclusieve landbouw in het gebied.

In januari-juni 2023 volgde een verkenningstraject naar de haalbaarheid van een Living Lab Herk en Mombeek, dat via wetenschappelijk onderzoek bijdraagt aan de creatie van een sponsactieplan. Na een gunstig voortraject, selecteerde de Vlaamse Milieumaatschappij Herk en Mombeek, samen met drie andere Vlaamse projecten, voor ondersteuning. Living Lab Herk en Mombeek ging van start op 15 september.

De projectpartners werken met twee veldlabo’s: eentje in Droog Haspengouw en eentje in Vochtig Haspengouw. Deze regio's kampen beide met specifieke problemen en hebben nood aan een geïntegreerde aanpak om landschappen te creëren die tegen een klimaatstootje kunnen.

Onderzoekers gaan aan de slag met kaartmateriaal, bestaande onderzoeksresultaten en experimenten op het terrein om potentiële sponsmaatregelen te testen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de aanleg van kleine landschapselementen, alternatieve teelten en bufferstroken op de akkers en het behoud van graslanden als natuurinclusieve maatregelen in het landbouwgebied. Een andere maatregel spitst zich toe op het verhogen van de grondwatertafel in de valleien en het beperken van drainage. De 'Living Lab experten' gaan na hoeveel van deze maatregelen we nodig hebben en in welke gebieden we ze het best inzetten om een wezenlijk verschil te maken.

Een participatief traject betrekt stakeholders bij de opmaak van dit actieplan. De resultaten delen we met andere testtrajecten die momenteel lopen binnen Weerbaar Water+Land+Schap. Via aangepaste communicatie informeren we ook het bredere publiek. Bekijk hier het filmpje en de animatiefilm  'Valleien in balans'. 

Projectpartners:

• Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren (RLHV)
• Bekkensecretariaat van de Demer
• Vlaamse Landmaatschappij (VLM)
• Architecture Workroom Brussels (AWB)  
• KU Leuven
• PIBO Campus
• PC Fruit
• VITO
• Agentschap Natuur en bos
• Provincie Limburg Dienst Waterlopen
• Limburgs Landschap
• Natuurpunt
• Watering De Herk
• Provinciaal Natuurcentrum (PNC)
• Gemeenten Kortessem, Wellen, Alken, Heers, Tongeren