Naar een klimaatrobuust landschap

In Voeren zorgen extreme weersomstandigheden regelmatig voor problemen zoals overstromingen en modderstromen, mede door het uitgesproken reliëf en de snelstromende beken. Hitte en droogte zetten zowel inwoners, landbouwers als de natuur onder druk. Dorpen lopen onder water, boeren kampen met minder opbrengsten en kwetsbare soorten staan onder druk.

Water-Land-Schap Voerstreek wil het landschap beter wapenen tegen de grillen van het veranderend klimaat. Hiervoor maakt het project gebruik van een valleibrede, multifunctionele aanpak die rekening houdt met alle functies en gebruikers van het landschap.

In actie voor Voerense valleien

Actie 1: droogtestress op landbouwpercelen verminderen
Landbouwers die dat wensen, kunnen kiezen uit een menu van mogelijke maatregelen om de bodemstructuur te verbeteren en bodemverdichting te voorkomen, meer water vast te houden en infiltratie van regenwater te verbeteren. Zo kunnen ze bijvoorbeeld inzetten op alternatieve teelten en technieken, zelf regenwater opslaan in plaats van water uit de waterlopen te pompen en drainages verwijderen. Ook het toepassen van organische bemesting zoals compost of het inwerken van houtsnippers in de bodem behoren tot de opties.

Actie 2: Aanplant en beheer kleine landschapselementen
In een gezond valleisysteem is alles in evenwicht. Kleine landschapselementen verhogen de klimaatrobuustheid van het landschap. Ze maken het landschap ruwer en vertragen de afstroom van water. Daarom zetten we in op de aanplant en het vakkundig onderhoud van o.a. bosranden, hagen, graften, loofbomen, houtkanten en ruige graslanden.

Deze zorgen meteen voor ecologische verbindingen, voedsel, schuilplekken en nestgelegenheid voor talloze diersoorten. Natuurlijke graslanden en graslanden die heel beperkt bemest en niet bespoten worden, dragen bij aan erosiebestrijding, koolstofopslag en de biodiversiteit. Specifieke maatregelen beschermen kwetsbare soorten. Denk maar aan poelen en steenhopen voor de vroedmeesterpad, lijnvormige natuurelementen voor vleermuizen en struwelen met bessen voor de hazelmuis.

Actie 3: Maatregelen tegen droogte, erosie en wateroverlast
Om het landschap klimaatproof te maken, zetten we in op infiltratie, erosiebestrijding en klimaatadaptieve maatregelen. Zo kunnen we modder- en waterstromen uit het landbouwgebied opvangen en waterschade vermijden.

We onderzoeken de mogelijkheden voor bijkomende maatregelen om erosie te bestrijden op knelpuntlocaties die we eerder in beeld brachten. Op percelen die zeer gevoelig zijn aan erosie is het definitief behoud van strategische graslanden een interessante piste.

Infrastructurele en preventieve maatregelen leiden hemelwater efficiënter af naar locaties waar dit niet voor overlast zorgt. Tot slot vallen onder deze actie ook demoprojecten zoals het uitdiepen van erosiepoelen, de omvorming ervan tot infiltratiepoelen en het ‘doorknippen’ van afstromingspatronen.

Actie 4: Aanleg van landschappelijke waterbuffers op de Voer, Veurs en Noor
Waterbuffers helpen om overtollig regenwater op een semi-natuurlijke manier vast te houden op plekken waar dat de minste wateroverlast geeft: in de beekvallei. Daarom voorziet het project Water-Land-Schap in de aanleg van landschappelijke waterbuffers die de laagtes in het landschap optimaal benutten in de valleien van de Voer, Noor en Veurs.

Het water op met landschappelijk geïntegreerde waterbuffers vasthouden vermindert fors de kans op overstromingen in stroomafwaartse valleidelen en met name de dorpen ’s Gravenvoeren en Sint-Martensvoer. De waterbuffers treden enkel in werking bij extreme weerevents. Volgens de statistieken zal dat gemiddeld om de 25 jaar gebeuren.  

De Vlaamse Milieumaatschappij en de provincie Limburg onderzochten 28 potentiële locaties en selecteerden er uiteindelijk 7, die via een uitgebreid participatietraject aangelegd zullen worden en ca. 30.000 m³ water zullen bufferen. Bij de aanleg wordt rekening gehouden met landbouw, natuur en landschap, en uiteraard ook met de omwonenden.

Actie 5: Natuurmaatregelen voor de biodiversiteit
Ook de Voerense natuur lijdt onder de klimaatverandering. Water-Land-Schap Voerstreek omvat kleine en grotere ingrepen op diverse locaties. Concreet gaat het om het herstellen van de beekstructuur en het wegwerken van vismigratieknelpunten op de Voerense waterlopen. Dit omvat o.a. het wegnemen van duikers, hermeanderingen en het openleggen van ingebuisde stukken waterloop. Natte natuur krijgt meer kansen. Denk hierbij o.a. aan aanleg, herstel en beheer van natte graslanden en poelen.

Actie 6: Beheervisie, flexibele beheercontracten en kennisopbouw agro-ecologie
We maken een beheervisie op voor de valleien van de Gulp, Voer en Berwijn. Dit gebeurt op een participatieve manier met lokale gebruikers, eigenaars en beleidsmakers.

Daarnaast ontwikkelen en testen we ook flexibele beheervergoedingen op maat voor landbouwers die doelgerichte maatregelen nemen die de biodiversiteit en klimaatrobuustheid van de Voerense valleien verhogen.

INFOAVOND 27 maart 2024
Op 27 maart 2024 organiseerden we een infoavond voor de Voerenaars over het WLS-project. We konden rekenen op een goede opkomst. Met de overstromingen van 17 mei 2024 vers in het geheugen, is het duidelijk dat actie hard nodig is om het landschap weerbaarder te maken, zodat de impact van dergelijke overstromingen kleiner wordt. Met het project Waterlandschap, kunnen we alvast een stap in de goede richting zetten. Stap voor stap… want het vraagt enerzijds een aanpak op landschapsschaal: acties zijn nodig in de hele vallei, van bron tot monding en van plateau tot dal! En het vraagt om solidariteit: iedereen zal zijn steentje moeten bijdragen, ook als je niet direct impact ondervindt van waterafstroom. Voor de Berwijn is daar bovendien een grensoverschrijdende aanpak voor nodig! We probeerden de aanwezigen te motiveren en te inspireren om ook acties te nemen, want iedere inspanning telt!
Via deze link kan je het verslag en de powerpoint-presentaties vinden van deze boeiende infoavond.

PARTNERS:

• Gemeente Voeren
• Provincie Limburg, dienst Waterlopen
• Provincie Limburg, Provinciaal Natuurcentrum
• Vlaamse Landmaatschappij
• Vlaamse Milieumaatschappij
• Departement Landbouw en Visserij
• Agentschap voor Natuur en Bos
• Agentschap Onroerend Erfgoed
• Boerennatuur
• Natuurpunt
• Fluvius